تاریخ طبری
تاریخ الرسل و الملوک یا تاریخ الامم والملوک معروف به تاریخ طبری کتابی است به زبان عربی که توسط محمد بن جریر طبری تاریخنگار و محقق مسلمان ایرانی در اواخر سده سوم پس از هجرت به رشته تحریر درآمدهاست. طبری نویسندهٔ مشهورترین، مهمترین و ارزشمندترین مجموعههای مفصل تاریخ عمومی اسلام و جهان به شمار میآید. طبری این کتاب را پس از پایان تفسیر قرآنش تألیف نمود. این کتاب، تاریخ را از زمان خلقت شروع کرده و سپس به نقل داستان پیامبران و پادشاهان قدیمی میپردازد. در بخش بعدی کتاب طبری به نقل تاریخ پادشاهان ساسانی میپردازد، و از آنجا به نقل زندگی پیامبر اسلام، محمد میپردازد. در این کتاب وقایع پس از شروع تاریخ اسلامی (مقارن با هجرت به مدینه) به ترتیب سال تنظیم شده و تا سال ۲۹۳ هجری شمسی را در بر میگیرد.[۱]
تاریخ طبری دارای ۱۶ جلد و مرجع عمده تاریخ ایران تا اول سده چهارم هجری است، همچنین این کتاب مأخذ عمده بسیاری از کسانی واقع شدهاست که بعد از طبری به تألیف تاریخ اسلام اهتمام ورزیدهاند.
طبری و نگاهش به دوره ساسانی
طبری در رابطه با تاریخ زمان ساسانی مطالب را گستردهتر نگاشته است؛ ولی در این قسمتها به غیر از قسمتهایی که از روایتگران مسلمان نقل میکند. در این باره منابع طبری با منابع راویان مسلمان برابری میکند که این نشانگر آن است که منبع راویان مسلمان و طبری منابع مشترک ایرانی است. طبری در این قسمت به تفصیل نسبها و تاریخ ایرانیان و غیر ایرانیان (انیرانیان) را با جزئیات نسب دقیق ذکر میکند که این امر باعث برتری تاریخ طبری به تاریخهای هم سنگ خود در این زمینهاست. همچنین وی از آوردن مطالبی که مضامین «شعوبی و رنگ حماسی» دارند پرهیز کرده که از این جمله میتوان به عدم پرداخت وی به مسائلی همچون زندگی خسرو پرویز و یا از این دست اشاره نمود.
ترجمهٔ فارسی کتاب
تاریخ طبری را ابوعلی بلعمی به فارسی ترجمه و تلخیص کردهاست و چون از خود مطالب دیگری افزودهاست و تغییرات دیگری نیز دادهاست، کتاب او نسبتاً تألیفی نو به حساب میآید و به نام خود او تاریخ بلعمینامیده شدهاست.
تاریخ طبری را نیز «ابوالقاسم پاینده» در سال ۱۳۵۲ ترجمه و توسط انتشارات بنیاد فرهنگ در ۱۵ جلد منتشر نمود. پس از انقلاب این کتاب در ۱۶ جلد توسط انتشارات اساطیر در سالهای ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۵ چاپ و عرضه شد. نکته طبری در بیان مطالب از مقایسه مطالب از دید ادیان مختلف نیز پرداخته است. مثل نظر ابنعباس و نظر علمای یهود، نظر علمای مسیحی، و نظر علمای زرادشتی.
منابع کتاب
شیوه نگارش تاریخ طبری، گرد آوری نقل قولها بودهاست، اما این کار بیهیچ گزینش صحیحی صورت گرفتهاست تا جایی که نقل قولهایی از اشخاصی چون سیف بن عمر در آن به چشم میخورد که مورد رد بسیاری از محققان قرار گرفتهاست.[۳] منبع طبری برای دوران زندگی پیامبر اسلام، مورخین اهل مدینه قرن هشتم میلادی بود. البته تأثیرات فرهنگ قبل از اسلام نیز در نوشتههای این مورخین ملاحظه میشود.