امام سجاد
ابومحمد علی بن حسین ملقب و مشهور به سجاد و زین‌العابدین چهارمین امام شیعیان بعد از پدرش حسین ، عمویش حسن و پدر بزرگش علی بن ابی‌طالب است.[۱][۲][۳] او در مدینه به دنیا آمد و در جوانی پدرش را در صحرای کربلا همراهی می کرد، اما به دلیل بیماری در نبرد کربلا شرکت نکرد. پس از کشته شدن پدر و خویشانش به همراه اسرا به کوفه و سپس دمشق منتقل شد اما بعدها اجازه پیدا کرد تا به مدینه برگشته در آنجا انزوا اختیار کرده با عده محدودی از اصحابش رابطه داشت. زان پس زندگی زین العابدین به عبادت گذشت و تعلیماتش بیشتر شکل دعا و نیایش داشت. اثر معروف آن امام صحیفه سجادیه است که در شکل نیایش نگاشته شده است.
کنیه و القاب
کنیه‌های او؛ ابولحسن، ابولحسین، ابومحمد، ابوبکر، ابوعبدالله، زین العابدین، سجاد، زکی و ذو الثفنات (فردی که اعضای سجده او در اثر کثرت سجود پینه بسته است) که حاکی از زندگی زاهدانه وی در مدینه است.[۸][۲]
تولد
علی بن حسین در مدینه به دنیا آمد. بیشتر منابع، تاریخ تولد او را سال ۳۸ هجری ذکر کرده‌اند؛ ولی منابع دیگر سال‌های ۳۳، ۳۶، ۳۷ و ۵۰ هم ذکر کرده‌اند.[۲] او دو سال در دوران امامت علی، ۱۰ سال در دوران امامت حسن بن علی (امام دوم شیعیان) و یازده سال در دوران امامت پدرش حسین بن علی زیست.[۹] گفته میشود که مادر آن امام شهربانو، دختر یزگرد، آخرین پادشاه ساسانی بوده است.[یادداشت ۱][۵] از اینرو آن امام ابن الخیرتان، پسر دو بهترین، (قریش در بین اعراب و ایرانی ها در بین غیر عرب ها) نام گرفته بود.[۱۰] بر اساس برخی روایتها مادر آن امام در زمان خلافت به عنوان اسیر به مدینه آورده شد که عمر می خواست او را بفروشد اما علی پیشنهاد داد تا از او بخواهند شوهر دلخواهش را از بین جوانان مسلمان انتخاب کند و جهازش را بیت المال بدهد. عمر این پیشنهاد را پذیرفت و شهربانو حسین پسر علی را انتخاب کرد.[۵][۵] [۱۰][۱۱][۱۲]
در کربلا و دمشق
علی بن حسین به هنگام حادثه کربلا در سال ۶۱ هجری حضور داشت ولی چون مریض بود، در جنگ شرکت نیافت، و از اینرو، زنده ماند. برای تمایز از برادر بزرگترش (علی اکبر) و عبدالله و علی که در منابع ذکر شده که در جنگ کشته شده‌اند، او را علی اوسط نامیده‌اند. بنابر گزارش‌های جنگ، شمر بن ذی الجوشن خواست تا او را با وجود مریضی بکشد، ولی دیگران (از جمله عمر بن سعد) جلوی او را گرفتند. هنگامی که او اسیر گشت، به فرمان عبیدالله بن زیاد در کوفه، قرار بر اعدام او شد، ولی با التماس‌های عمه‌اش زینب رهایش کردند. او را به همراه زنان، به دمشق، پیش خلیفه یزید فرستادند. در کامل البهایی و البحار به نقل از سهل بن سعد ساعدی آمده که به او گفته است: عازم بیت المقدس بودم که در سر راه گذرم به شام افتاد و یزید بن معاویه اشراف و سران شام را فراخواند و به دور خود نشاند و دستور داد تا علی بن الحسین و سرها و اسرا نزد وی آورده شوند آنها در حالی که با طناب پیچیده شده بودند وارد کردند. علی بن الحسین به او گفت: تو را به خدا ای یزید می دانی که اگر پیامبر ما را به چنین حال و روزی ببیند چه می‌کند همهٔ حاضران به گریه افتادند. یزید دستور داد طناب‌ها را پاره کنند و وقتی که سرها را پیش پایش گذاردند شعری بر ضد حسین بن علی خواند و مجادله‌ای لفظی که به خشونت نیز کشیده شد مابین یزید بن معاویه و علی بن الحسین روی داد. آنچه که تردیدی در آن نیست اینکه یزید بن معاویه و و همدستانش در کربلا با امام حسین و در کوفه و شام با اسرا به گونه‌ای که در تاریخ عرب نظیر ندارد و سابقه نداشته، زشت‌ترین و قبیح‌ترین رفتارها را داشته‌اند.[۱۳]
در مدینه
امام سجاد با این که پس از واقعه کربلا جامعه اسلامی را گرفتار ترس و یأس می‌دید و کسی را نمی‌یافت که تربیت کند و دانش خویش را به او بسپارد ولی از پای ننشست و با دعا و نیایش مطالب عمیق و مضامین ارزنده و گرانقدری را به جامعه اسلامی به ویژه شیعیان منتقل ساخت.[۱۴]
شیخ صدوق در الخصال چنین می‌نویسد: «علی بن الحسین به مدت بیست سال بر پدرش اشک ریخت و خدمتکارش به او گفت: اکنون دیگر وقت آن است که اندوهت پایان گیرد، پاسخش داد: چه می‌گویی یعقوب پیامبر دوازده فرزند داشت که وقتی خداوند یکی از آنها را از وی دور گرداند از بسیاری گریه بر او چشمانش سفید شد و موهایش به سپیدی گرائید و کمرش از شدت غم، خم گردید حال آنکه فرزندش در همین دنیا زنده بود و من نگاهم به پدرم، برادرم، عمویم و هفده تن از مردان خانواده‌ام که در اطرافم کشته افتاده بودند، افتاده حال چگونه می‌خواهی غم و اندوهم پایان گیرد.»[۱۵]
در شورش مدینه به سال ۶۲ و یا ۶۳ هجری قمری و در هنگامی که مردم شهر با عبدالله بن حنظله (غسیل الملائکه) بیعت کردند و بنی امیه را که شمار آنان به هزار تن می‌رسید، نخست در خانه مروان پسر حکم به محاصره افکندند، سپس از شهر بیرون راندند. در این روزهای پر گیرودار مروان نزد عبدالله بن عمر رفت و از او خواست تا خانوادهٔ وی را نزد خود نگاه دارد، عبدالله نپذیرفت. مروان چون از حمایت وی مأیوس شد پناه به علی بن الحسین برد و گفت: من خویشاوند توأم، می‌خواهم که خانوادهٔ من با خانوادهٔ تو باشد. علی بن الحسین با بزرگواری خاص خود خواهش او را قبول کرد و کسان مروان را همراه با زن و فرزند خود به یَنبُع فرستاد و مروان همیشه از این کرامت سپاس‌گزار بود. این که طبری نوشته است: علی بن الحسین با مروان دوستی قدیمی داشت بر اساسی نیست. مروان هیچ‌گاه به بنی هاشم روی خوش نشان نداده است. بنابر این جایی برای دوستی او با علی بن الحسین نبوده و طبری می‌خواهد جوانمردی را که خاندان هاشم از حد اعلای آن برخوردار بوده‌اند نادیده بگیرد و آن را به حساب دوستی شخصی بگذارد.[۱۶] بعد از فتح مدینه، بدست فرماندار بزید، مسلم بن عقبه، به هنگام ورود به مدینه، به همراه مراسم تشریفاتی پذیرایی و گرامی داشته شد. در ۶۲ هجری، هنگامی بازگشت از مکه و زمانی که حسین بن نُمیر، جانشین مسلم بن عقبه در مدینه شده بود، از او به گرمی استقبال شد و برای اسبش علوفه تازه آوردند و هر همان زمان، عبدالله بن زبیر، به طور علنی خود را خلیفه جدید اعلام کرده بود.[۲] علی بن حسین هرگز با عبدالله بیعت نکرد، گرچه او روابطی را با خاندان زبیر برقرار کرد. او شخصاً سُکَینَه، خواهرش را برای عقد مصعب بن زبیر، برادر عبدالله و فرماندار عراق، به عراق همراهی (اسکورت) کرد و ۴۰ هزار دینار از او پاداش گرفت.[۲][۱]
در واقعهٔ حره علی بن الحسین به سلامت ماند. چون از یک سو وی در شورش دخالتی نداشت و از سوی دیگر در آغاز درگیری هنگامی که مروان بن حکم، عامل مدینه، نزد او رفت و خواهش کرد که خانواده اش را در پناه بگیرد علی بن الحسین خواهش او را با بزرگواری پذیرفت و آنان را به یَنبُع فرستاد.[۱۷]همچنین علی بن الحسین چهارصد خانواده از عبدمناف را در کفالت خود گرفت و تا لشکر مسلم بن عُقبَه در مدینه بود هزینهٔ آنان را می‌پرداخت.[۱۸]
ایتان کلبرگ چنین می‌نویسد: «پس از جنگ حرّه، با اینکه مسلم بن عقبه، مستقیمأ از یزید دستور داشت تا از سران و بزرگان مدینه بیعت بگیرد، سوگند بیعت با خلیفه را بر علی بن الحسین تحمیل نکرد. بر عکس، علی بن الحسین نسبت به ارتباط با شورشیان مدینه که علیه خلافت یزید قیام کرده بودند، از خود رغبتی نشان نداد و در مقابل به خانواده مروان بن حکم پناه داد.»[۱۹]
همچنین کلبرگ به القاب ویژه علی بن الحسین، چون: زین العابدین، سجاد، زکی و ذو الثفنات (فردی که اعضای سجده او در اثر کثرت سجود پینه بسته است) که حاکی از زندگی زاهدانه وی در مدینه است، اشاره دارد و او را در زمره «بکّائون» برشمرده است؛ چه در مدت چندین سال متمادی برای پدرش و دیگر شهیدان کربلا می‌گریست. وی معتقد است: صدقه‌های پنهانی او در نیمه‌های شب نیز تنها پس از وفات آن حضرت بر مردم آشکار گردید و علامات به جای مانده بر شانه‌های او حکایت از حمل بارهای سنگین غذا برای فقرا داشت.[۲۰]
دوران قیام مختار
او رابطه محتاطانه‌ای با مختار برقرار کرد. این غیرممکن می‌آید (علی‌رغم گزارش شیعیان) که مختار از حمایت معنوی علی بن حسین به جای عمویش، محمد بن حنفیه برخوردار شده بود یا اینکه سر بریده عمر بن سعد را به عوض عمویش، برای او فرستاده باشد.[۲]
زمانی که مختار ۱۰۰ هزار دینار به او هدیه داد، او نه تمایلی به پذیرفتن داشت و نه شهامتی برای پس فرستادن. پس از مرگ مختار، او به خلیفه اموی، عبدالمالک نامه فرستاد که به او تحویل دهد، ولی خلیفه او را تشویق کرد که از آن استفاده کند.[۲][۱] گفته میشود که مختار کنیز گرانبهایی را هم به علی بن حسین داده بود که این کنیز، مادر زید بن علی شد.[۲]
ایتان کلبرگ این رابطه را سخت متزلزل و بی‌ثبات توصیف کرده است. از نظر او، این موضوع موجب موضع گیری‌های ضد و نقیض نویسندگان شیعی نسبت به مختار شده است. از جمله در گزارش‌های کلبرگ آمده است: «مختار مشتاق حمایت امام -علی بن الحسین- بود و تنها پس از پاسخ رد وی، به ابن حنفیه روی آورد؛. امام به طور علنی او را لعن کرد؛. مختار با فرستادن سر عبید الله بن زیاد برای امام، مورد ستایش امام قرار گرفت...»[۲۱]
دوران امامت
آغاز امامت علی بن الحسین به سال ۶۱ هجری قمری است و امامتش ۳۵سال به طول انجامید. دوران امامت او توأم با اختناق شدید و سخت گیری‌های حاکمان بنی امیه علیه شیعیان بود؛ به گونه‌ای که بنا به روایتی در ابتدای امر تنها اصحاب آن حضرت پنج تن بوده‌اند که این خود دلالت بر وضعیت خاص آن زمان می‌کند. علی بن الحسین در این دورانِ سخت به تربیت شاگردانی چند می‌پردازد که از جمله سعید بن جبیر، سعید بن مسیب، محمد بن جبیر بن مطعم، یحیی بن ام‌الطول و ابوخالد کابلی می‌باشند.[۲۲][۲۳][۲۴]
با کشته شدن حسین بن علی و با قیام مختار اکثریت شیعیان رو به مختار گردانیدند و مختار نیز قیام خود را به نیابت محمد حنفیه فرزند دیگر علی عنوان می‌کرد. در این هنگام بود که بحث حق جانشینی و اینکه آیا امامت حق علی بن حسین است یا محمد حنفیه بالا گرفت. محمد حنفیه مرد شجاع و پارسایی بود که عده ی زیادی به امامتش اعتقاد داشتند. عده ی دیگری اما علی بن حسین را امام دانسته معتقد بودند حسین او را به عنوان امام بعدی انتخاب کرده است. محمد حنفیه می گفت او به امامت سزاوارتر است چون پسر علی بن ابی طالب می باشد. سجاد اما از عمویش می خواست تا از خدا بترسد و چنان ادعایی نکند. گفته می شود که پس از مرگ ابن زبیر، حاکم مدینه، محمد حنفیه و زین العابدین توافق کردند به مکه رفته مقابل حجرالاسود ایستاده برای دریافت نشانه ای از طرف خداوند دعا کنند. ابتدا محمد دعا کرد اما جوابی نیامد. سپس زین العابدین دست به دعا برداشت که بر اساس این روایت، حجر الاسود شروع به تکان خوردن کرد طوری که نزدیک بود از روی دیوار بیفتد، و با زبان فصیح عربی به حرف آمده شهادت داد که علی بن حسین امام و جانشین واقعی حسین است. شهادتی که محمد حنفیه به آن رضایت داد. پس از آن زین العابدین به مدینه برگشته زندگی ساکتی را به همراه عده ی محدودی از اطرافیانش، که برای سوالات دینی به او مراجعه می کردند، گذراند.[۱۲] به گفته مادلانگ در دانشنامه اسلامی در این زمان به مدت یک نسل رهبری شیعیان در خارج از دایره فرزندان فاطمه بود. علی بن حسین نیز از فعالیت‌های شیعه دوری گزیده بود و پیروان چشمگیری بسوی خود جذب نکرده بود.[۲۵]
موقعیت اجتماعی
علی بن حسین مورد احترام خاص و عام بود. علاوه بر پیروانش که او را امام چهارم می دانستند، فقهای هفت گانه ی مدینه هم برایش احترام زیادی قائل بودند. از جمله ی این فقها و محدثان می توان از زهری و سعید بن مسیب نام برد که هر چند به دستگاه بنی امیه وابسته بودند اما دست از تحسین وی بر نمی داشتند. گفته می شود که اولین بار زهری بود که لقب زین العابدین را به علی بن حسین نسبت داد. زهری همچنین احادیث زیادی از آن امام نقل کرده است. شعر معروففرزدق در وصف سجاد دلیل دیگری بر محبوبیت آن امام در میان مردم داشت. این شعر بیانگر صحنه ای از احترام مردم به آن امام در مقابل بی توجهی به هشام بن عبدالملک در شلوغی حج بود. داستان از این قرار بود که در هنگام طواف خانه ی خدا سجاد و هشام هر دو سعی داشتند خود را از میان جمعیت متراکم که دورکعبه می چرخیدند به حجرالاسود برسانند. مردم برای زین العابدین کوچه باز کردند در حالی که هشام بیهوده در میان جمعیت تقلا می کرد. خلیفه عصبانی از این واقعه فریاد زد این چه کسی است که مردم چنان احترامی به او می گذارند. فرزدق که در همان حوالی بود در پاسخ پرسش خلیفه قصیده ای سرود که از شاهکارهای ادبیات عرب محسوب می شود. این قصیده همچنین گواهی تاریخی برای این واقعه محسوب می شود.[۱۲][۲۶][۲۷]
زهد
از سجاد روایت شده است که وقتی گدایی را درحال گریه دید عرض کرد: "اگر دنیا در دست این مرد بود و سپس از دستش می افتاد سزاور نبود که برایش گریه کند."[۲۸] زین العابدین در حالی که گرایشی به دنیا نداشت به فقر و ضعف وا نمی داد، بلکه فقط از آنچه خدا ممنوع کرده بود پرهیز می کرد.[۲۹] با این حال پرهیزکار بود طوری که صوفیان او را از خودشان فرض کرده برایش بیوگرافی ها نوشتند.[۳۰] [۳۱] از آن امام روایت شده است که در حال طواف کعبه شنید مردی ازخداوند طلب صبر می کند. امام به او رو کرده گفت: "از خدا طلب سختی می کنی! بگو خدایا به من رفاه عطا کن و برایش از او تشکر کن!"[۳۲] همچنین از او روایت شده است که وقتی از او درباره زهد پرسیدند پاسخ داد: "زهد ده رتبه دارد: بالاترین مرتبه زهد پایین ترین مرتبه ی پرهیزکاری است. بالاترین مرتبه ی پرهیزکاری پایین مرتبه اطمینان است. بالاترین مرتبه ی اطمینان پایین ترین مرتبه ی رضاست. زهد در آن آیه از کتاب خداست که می فرماید: تا بدانچه از دستتان رفته حسرت نخورید و بدانچه به شما عطا کرده سرمستی نکنید"(قرآن 57:23)
سخنان برگزیده
- کسی که خودش را محترم می شمارد برای امور دنیایی حرمتی قائل نیست.[۳۳]
- موقعیت صبر در دین همپایه موقعیت سر در بدن است. کسی که صبر ندارد دین ندارد.[۳۴][۳۵]
- در انجیل نوشته است که به دنبال علمی نباشید که بدان عمل نمی کنید تا هنگامی که به هر آنچه میدانید عمل کنید. اگر دانش به عمل نیاید، به صاحبش چیزی جز بی ایمانی و دوری از خدا نمی افزاید.[۳۶]
- تمام خوبی ها در خویشتن داری و حراست از دل نهفته است.[۳۷]
- وقتی مورد توهین قرار گرفت گفت: اگر آنچه می گویی در من است از خدا می خواهم مرا ببخشد، و اگر آنچه می گویی در من نیست از خدا می خواهم تو را ببخشد.[۳۸]
- وقتی شبانه بار آذوقه ای را برای فقرا بر پشتش حمل می کرد، زهری از او پرسید چه بر دوش داری؟ سجاد پاسخ داد دارم برای سفری(سفر آخرت) آماده می شوم! برایش توشه آماده می سازم و آنرا به جای امنی منتقل می کنم.[۳۹]
آثار
صحیفه سجادیه
این کتاب مجموعه دعاها و نیایش های آن امام است که به عقیده ویلیام چیتیک، صحیفه سجادیه قدیمی ترین کتاب دعا در میان منابع اسلامی و اصیل ترین کتاب روحانی دوره های اولیه فرهنگ اسلامی است. روایات شیعه این کتاب را از نظر ارزش بعد از قرآن و نهج البلاغه قرار می دهند. تعلیمات این کتاب معنوی از الهیات گرفته تا تعلیمات اجتماعی را شامل می شود. همچنین ریشه های فلسفه و کلام اسلامی و صوفیسم را می توان در این کتاب پیدا کرد. زین العابدین در این کتاب نیایش مکرر به ضرورت پیروی از قرآن و حدیث و همچینین ضرورت پیاده سازی عدالت در جامعه اسلامی اشاره می کند.[۴۰]
مناجات خمس عشر
مناجات خمس عشر یا مناجات پانزده گانه مشتمل پانزده دعا و نیایش است منتسب به زین العابدین که برخی محققان آنرا به عنوان مکمل صحیفه سجادیه تلقی کرده آنرا کتاب جداگانه ای نمی دانند.[۴۱] گونه گونی این دعاها فرد را قادر ساخته تا دعایی را برای خواندن انتخاب کند که تطبیق بیشتری با حال فعلی او دارد.[۴۲][۴۳] این دعاها با "توبه" آغاز می شود که اولین قدم در اتصال واقعی به خداوند است.[۴۳]
دعای ابوحمزه ثمالی
به گفته ی ابو حمزه ثمالی امام سجاد در ماه رمضان بیشتر شب را به دعا و نیایش می گذراند. با شروع روزه دعایی را قرائت می کرد که بعدها به دعای ابوحمزه ثمالی معروف شد. این دعا در کتاب مصباح المتحجد شیخ طوسی ثبت شده است.
رساله حقوق
رساله حقوق تنها کتاب آن امام است که شکل دعا و حدیث ندارد. به گفته چیتیک اهمیت این کتاب به این دلیل است که به موضوعاتی مشابه صحیفه سجادیه پرداخته اما با سبک و زبانی متفاوت از صحیفه نگاشته شده است. در این کتاب زین العابدین تصریح می کند که سلسله مراتب اولویت ها همیشه باید رعایت شود. فرد قبل از اجتماع می آید. معنا قبل از عمل می آید و دانش قبل از حرکت. هر فرد وظایف اجتماعی فراوانی دارد اما وابسته به وظایف ضروری تر است: ایمان به خدا و ارتباط مناسب با حقیقت ماورایی.[۴۰]
مرگ
در روایات شیعه آمده‌است که او با زهر ولید بن عبدالملک کشته شد. تاریخ مرگ او ۹۴ یا ۹۵ هجری قمری است؛ گرچه منابع مختلف سال‌های ۹۲، ۹۳، ۹۹ و ۱۰۰ هجری قمری را نیز ذکر کرده‌اند.[۴۴] او در قبرستان بقیع کنار قبر حسن مجتبی مدفون است.[۲]
بعد از مرگش فقرای مدینه متوجه شدند که زندگی آنها به وسیله ی آن امام تامین می شده است. زین العابدین شبانه کیسه های سنگین آذوقه را بر دوش می کشید و به درب خانه ی حدود صد خانوار از مردم مدینه کوبیده در حالی که چهره اش را پوشیده بود تا شناخته نشود به آنها کمک می کرد.[۱۰][۱۲]
فرزندان
او از همسرش، ام‌عبدالله، چهار فرزند داشت .[۲] به گفته کولبرگ، او در کل ۱۵ فرزند باقی گذاشت که از ام‌عبدالله بنت حسن بن علی، چهار پسر داشت .[۱]
شیخ مفید اولاد علی بن الحسین را پانزده نفر دانسته:
- محمد باقر که مادرش امّ عبدالله بنت حسن بوده.
- عبداالله، دختر او فاطمه مادر اسماعیل پسر جعفر صادق بود.
- حسن
- حسین
- زید
- عمر
- حسین اصغر، نیای مرعشیان
- عبد الرحمن
- سلیمان
- علی (کوچک‌ترین فرزند)، نیای سادات تفرش
- خدیجه
- محمد اصغر
- فاطمه
- علیه
- امّ کلثوم
اصحاب
مشهورترین اصحاب و راویان سجاد عبارت‌اند از:
- ثابت بن دینار معروف به ابوحمزه ثمالی
- ابوخالد کابلی
- یحیی بن ام طویل
- سعید بن جبیر
- سعید بن مسیب
- عمرو بن عبدالله سبیعی
سال‌شمار امامت امامان دوازده‌گانه شیعه
- توضیحات
- این الگو بر مبنای اندیشه شیعه می‌باشد.
- دوره امامت علی بن ابی‌طالب از درگذشت پیامبر اسلام آغاز شده‌است.
- آغاز امامت هر امام مصادف با درگذشت امام پیشین است.
- دوره امامت حجت بن حسن از لحظه درگذشت امام پیشین خود آغاز شده است و چون به عقیده شیعیان دوازده امامی وی زنده است و از نظرها پنهان می‌باشد، لذا امامت حجت بن حسن تا زمان ظهور وی و پیرو آن تا روز قیامت ادامه دارد.
(۱) علی المرتضی ۶۳۲ تا ۶۶۱ (۲۹ سال) (۲) حسن المجتبی ۶۶۱ تا ۶۷۰ (۹ سال) (۳) حسین الشهید ۶۷۰ تا ۶۸۰ (۱۰ سال) (۴) علی السجاد ۶۸۰ تا ۷۱۲ (۳۲ سال) (۵) محمد الباقر ۷۱۲ تا ۷۳۲ (۲۰ سال) (۶)جعفر الصادق ۷۳۲ تا ۷۶۵ (۳۳ سال) (۷) موسی الکاظم ۷۶۵ تا ۷۹۹ (۳۴ سال) (۸) علی الرضا ۷۹۹ تا ۸۱۷ (۱۸ سال) (۹) محمد التقی ۸۱۷ تا ۸۳۵ (۱۸ سال) (۱۰) علی النقی ۸۳۵ تا ۸۶۸ (۳۳ سال) (۱۱) حسن العسکری ۸۶۷ تا ۸۷۴ (۷ سال) (۱۲) محمد المهدی از ۸۷۴ تا زمان حال (تاکنون ۱۱۴۰ سال)
